به گزارش مشرق، جو بایدن چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا در نخستین سفر خود به منطقه غرب آسیا راهی تل‌آویو و جده شد تا کلید حل ابربحران‌های ایالات‌متحده را در میان شن‌های داغ خاورمیانه بیابد. «بحران انرژی»، «افزایش نفوذ چین و روسیه در خاورمیانه عربی»، «بهبود روابط میان ایران و کشورهای عربی»، «ناتو خاورمیانه» و «عادی‌سازی روابط سعودی و رژیم صهیونیستی» از جمله پرونده‌های مهم بایدن در سفر به منطقه بود.

برهمین اساس هشام یوسف دیپلمات مصری و دستیار دبیرکل سازمان همکاری اسلامی در امور بشردوستانه در مطلبی با عنوان «پنج پیام سفر به خاورمیانه برای بایدن» در موسسه صلح ایالات‌متحده آمریکا به بررسی ابعاد مختلف سفر بایدن به منطقه و نوع واکنش پایتخت‌های عربی به مطالبات رئیس جمهور دموکرات آمریکا پرداخت که مشروح آن را مطالعه می کنید؛

پیش از روی کارآمدن بایدن، مباحث مطرح شده پیرامون «کاهش» حضور آمریکا در خاورمیانه افزایش یافت. به طور مستمر دولت آمریکا بر این نکته تاکید می‌کند که از منطقه خارج نخواهد شد بلکه تنها به دنبال ایجاد تناسب میان استراتژی و منابع این کشور است؛ با این حال بیشتر کشورهای منطقه از این اظهارات متقاعد نشدند.

بایدن به عنوان رئیس جمهور در نخستین سفر خود به خاورمیانه از سرزمین‌های اشغالی فلسطین و عربستان سعودی بازدید کرد. علی‌رغم مخالفت‌های قابل توجه در داخل آمریکا به دلیل سوابق حقوق بشری پادشاهی‌سعودی، بایدن از عربستان سعودی بازدید و تصریح کرد که او به عنوان بخشی از یک نشست بزرگ‌تر و به دلایلی مرتبط با «امنیت ملی اسرائیلی‌ها» این سفر را انجام خواهد داد. کاخ سفید سعی کرد انتظارات قابل مدیریتی را برای این سفر ایجاد کند. در حالی که بایدن خود را برای اظهار نظر در خصوص طیف وسیعی از موضوعات با شرکای مختلف آماده می‌کرد، نه صهیونیستها و نه فلسطینی‌ها موضوع اصلی مذاکرات نبودند. نشست سران در عربستان سعودی شامل اعضای شورای همکاری خلیج فارس، مصر، عراق و اردن (GCC+۳) بود. علی‌رغم انکار دولت بایدن، مسائل مربوط با حوزه انرژی در کنار مقابله با چین، روسیه و ایران در کانون توجهات قرار داشت.

در طول سفر رئیس جمهور آمریکا به منطقه، عمده توجهات بین‌المللی معطوف به رمزگشایی از اقدامات بایدن بود: موقعیت، درخواست‌ها، تضمین‌ها و قدرت‌نمایی. همین امر سبب کاهش توجهات به تفسیر پیام‌هایی شد که قدرت‌های منطقه به ایالات‌متحده ارسال می‌کردند. با آنکه شرکت‌کنندگان در این اجلاس هر کدام دارای اولویت‌ها و اهداف متفاوتی نسبت به مقوله امنیت و همکاری منطقه‌ای گرفته تا بازگرداندن روابط دوجانبه به مسیر اصلی بودند، آنها در مجموع پنج پیام کلیدی برای دولت بایدن ارسال کردند:

۱- ایالات‌متحده همچنان منافع عمده خود در منطقه را دنبال می‌کند و نباید به صورت کامل از منطقه خارج شود

رهبران منطقه بارها نگرانی‌های خود را درباره کاهش حضور ایالات‌متحده در منطقه به دولت‌ این کشور منتقل کردند (روندی که در دوره اوباما شروع شد و در دوران ترامپ شتاب گرفت). در این سفر به نظر می‌رسد بایدن به این نگرانی‌ها پاسخ داد و خطاب به شورای همکاری خلیج فارس گفت: «در حالی که جهانی رقابتی‌تر و چالش‌های ما پیچیده‌تر می‎شود، برای من این موضوع روشن‌تر می‌شود که منافع آمریکا وابسته به موفقیت‌های ما در منطقه است». وی افزود:«ما توجه و منابع خود را به حمایت از شرکای خود، تقویت اتحادهایمان و ایجاد ائتلاف برای حل مشکلات پیش رو منطقه و جهان معطوف خواهیم کرد.» این سخنان نشان می‌دهد که ایالات‌متحده منطقه را ترک نمی‌کند، در حالی که نیاز به بازنگری در سطح تعامل و نقش خود در آینده منطقه را در نظر می‌گیرد.

اگرچه به نظر می‌رسد دولت بایدن تا حدی نگرانی‌ها و تحلیل‌های منطقه‌ای را می‌شنود و با آن همراه است اما نقش ایالات متحده در آینده منطقه (از استراتژی تا تاکتیک) همچنان موضوعی نامعلوم است. بایدن در مقاله‌ای در واشنگتن پست هدف از سفر خود به منطقه را «شروع فصلی جدید و امیدوارکننده‌تر از تعامل آمریکا در این منطقه» اعلام کرده است. با این حال وی افزود:«اهداف ما متمرکز، واقع‌بینانه و قابل حصول هستند تا بتوانیم منابع خود را به دست آوریم، به بازسازی اعتماد پرداخته و نتایجی واقعی ارائه کنیم.» بسیاری در سراسر منطقه به «فصل جدید» تعامل با آمریکا، اثربخشی و پیامدهای نامشخص آن شک دارند؛ احساسی که بدون شک هیات آمریکایی آن را احساس کرده است. هنوز معلوم نیست که آیا آغاز این فصل جدید تصمیمی استراتژیک است یا یک گام تاکتیکی تا زمانی که جنگ در اوکراین و بحران انرژی پایان یابد و آیا این سطح جدید تعامل در منطقه موثر خواهد بود یا خیر؟

۲- کشورهای منطقه آماده تقسیم وظایف‌اند، اما منتظر یا پاسخگوی مطالبات آمریکا نیستند

در بیشتر «لحظه تک قطبی» در دوران پسا جنگ سرد، روشن بود که کشورهای منطقه سعی می‌کنند تا به مطالبات آمریکا پاسخ دهند و آن را جدی بگیرند. با این حال این رویکرد به صورت خودکار اتفاق نخواهد افتاد و به طور فزاینده‌ای انتظارات متقابل وجود دارد. این موضوع در پاسخ فیصل به فرحان وزیر خارجه سعودی به درخواست بایدن برای ایجاد پدافند هوایی یکپارچه مشهود بود که گفت از موضوع همکاری دفاعی بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس و رژیم صهیونیستی آگاه نیست. این موضع در مورد تولید نفت نیز روشن بود. در این زمینه بایدن گفت:«بحث خوبی درباره تضمین امنیت انرژی جهانی و عرضه کافی نفت برای حمایت از رشد اقتصادی جهانی داشتیم و من انتظار دارم در هفته‌های آینده شاهد گام‌های بعدی باشیم.» فرحان در مخالفت با بایدن گفت که در مورد موضوع نفت بحثی نشده است و مسئله در نشست اوپک پلاس در ماه آگوست مطرح خواهد شد.

کشورهای منطقه نیز در مورد حل مسائلی که در گذشته تصور می‌شد آمریکا در آنها نقش جدی دارد، گام برمی‌دارند: اختلافات با قطر برطرف شده است، سعودی پنج دور گفت‌وگو امنیتی با ایران برگزار کرده که پیش بینی می‌شود در سطح سیاسی برگزار شود، امارات در حال بررسی اعزام سفیر خود به ایران است، ترکیه در حال بهبود روابط با مصر است، عربستان سعودی، امارات و رژیم صهیونیستی، آتش بس در یمن برقرار است و بحرین، مصر، اردن و امارات در حال تعامل مجدد با سوریه هستند.

برخی کشورها منتظر نمی‌مانند تا آمریکا نیازهای امنیتی آنها را تامین کند. زمانی که عربستان سعودی احساس کرد واشنگتن نیازهای این کشور را برآورده نمی‌کند، برنامه موشک‌های بالستیک خود را با کمک چین گسترش داد و ممکن است موشک‌های اس-۴۰۰ از روسیه خریداری نماید. زمانی که قرارداد خرید اف-۳۵ از ایالات متحده با مشکل مواجه شد، امارات ۸۰ جنگنده فرانسوی رافائل خریداری کرد (که مطمئناً روند مطلوبی از نظر ایالات متحده نیست.)

۳- در جنگ سرد جدید کشورهای منطقه نمی‌خواهند مجبور به جانبداری شوند

بایدن در جریان این سفر گفت که آمریکا منطقه را ترک نخواهد کرد که چین، روسیه و ایران این خلاء را پر کنند. کشورهای منطقه در برابر فشارهای آمریکا برای کاهش روابط با چین و روسیه مقاومت می‌کنند. اکثر این کشورها چین و روسیه را دشمن نمی‌دانند و بارها به متحدان غربی خود اعلام کردند که از یکی از طرفین جانبداری نخواهند کرد. آنها مایل‌اند که به نگرانی‌های ایالات‌متحده پاسخ دهند اما روابط (با چین و روسیه) را به خطر نخواهند انداخت.

۴- منطقه هیچ نشانه‌ای در سیاست‌های ایالات‌متحده برای حل مناقشات در منطقه نمی‌بیند

با آنکه بایدن گفت که ایالات‌متحده «در مورد چالش‌های منطقه و ظرفیت بالای این کشور برای ایجاد نتایج مثبت صحبت کرد» این ادعا برای کشورهای منطقه مشهود نیست؛ برعکس این احساس وجود دارد که آمریکا هنوز استراتژی روشنی در مورد خود برای حل‌وفصل مناقشات یمن، سوریه، لیبی یا چگونگی ایجاد ثبات در وضعیت لبنان، سودان، عراق و تونس ندارد. کشورهای منطقه معتقدند که در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای با ایران، آمریکا پلن Bندارد.

۵- آمریکا برای پیشبرد صلح رژیم صهیونیستی و فلسطین باید سیاست فعال‌تری اتخاذ کند

رهبران منطقه درباره چشم‌انداز کوتاه‌مدت دستیابی به راه‌حل دو کشوری در مورد مناقشه رژیم صهیونیستی و فلسطین دچار توهم نیستند. در همین راستا بایدن در کنفرانس مطبوعاتی خود با عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین این نگاه بدبینانه را بیان کرد. دستور کار دولت بایدن در مورد مناقشه رژیم صهیونیستی و فلسطین بهبود زندگی، کاهش خشونت و حفظ گزینه‌ برای آینده بوده این در حالی است که فلسطینی‌ها نیز مستحق «برخورداری برابر از امنیت، آزادی، فرصت و کرامت هستند.» بایدن گفت:«ما نمی‌توانیم منتظر دستیابی به توافق صلح یا حل‌وفصل همه همه مسائل باشیم و سپس نیازهای روزمره مردم فلسطین را برآورده کنیم.» وی از کمک‌های قابل توجه به مردم فلسطین خبر داد اما در خصوص گام‌های سیاسی مورد نظر فلسطینی‌ها اقدامی نکرد.

با این حال همچنان موضع تمام کشورهای عربی (با تاکید بر اجلاس جده) این است که این درگیری نباید نادیده گرفته شود. بایدن در سفر به بیت‌المقدس بر حمایت ایالات‌متحده از تل‌آویو تاکید کرد و پس از آن تصمیم عربستان سعودی برای باز کردن حریم هوایی خود بر روی پروازهای غیرنظامی را «معامله‌ای بزرگ» خواند و آن را «اولین گام ملموس در مسیر،عادی سازی گسترده روابط، چیزی که امیدوارند اتفاق بی‌افتد» توصیف کرد. با این حال فرحان گفت که این گام به معنا عادی سازی نیست و «به هیچ وجه پیش درآمدی برای گام‌های بعدی نیست». پیام واضح بود: «برنامه عادی‌سازی را نمی‌توان بدون پیشرفت معنادار به سمت راه‌حل دو کشور پیش برد.»

سفر بایدن به منطقه اقدامی در راستای احیای روابط پیچیده و استراتژیک با کشورهای عربی بود. با این حال، هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که نقشه راهی در زمینه‌های مورد علاقه دو طرف به دست آمده یا روابط گرم با ریاض احیاء شده یا تمام اختلافات با امارات از بین رفته اما گامی در این مسیر بوده است. اینکه چگونه آمریکا به تمام موضوعات حیاتی (ایران، امنیت منطقه، مناقشه رژیم صهیونیستی - فلسطین) رسیدگی می‌کند، دستور کار نشست و فصل بعدی روابط ایالات‌متحده با کشورهای منطقه را تعیین خواهد کرد.